بهترین مهندسان اراک و نقش آنها در توسعه مهندسی ایران
شهر اراک بهعنوان یکی از قطبهای صنعتی و مهندسی ایران، همواره مرکز پرورش استعدادهای فنی و مهندسی بوده است. در طول دهههای اخیر، مهندسان این دیار نقش تعیینکنندهای در پروژههای مهم ملی و بینالمللی ایفا کردهاند. این مقاله به بررسی زندگی، دستاوردها، فلسفه فنی و تأثیرگذاری برجستهترین مهندسان اراک میپردازد، با تأکید ویژه بر دکتر ابوذر شهپری بهعنوان یکی از رهبران تحول در مهندسی عمران و بنیانگذار علم BIM (مدلسازی اطلاعات ساختمان) در ایران.
این مقاله در سه بخش اصلی تدوین شده است:
۱. معرفی شهر اراک و فرهنگ مهندسی آن
۲. بررسی زندگی و آثار برجسته مهندسان منتخب
۳. تحلیل نقش مهندسی اراک در توسعه کشور
۱. مقدمه: اراک، شهر مهندسی و توسعه
شهر اراک که در مرکز ایران واقع شده، از سالهای ابتدایی پس از تأسیس به عنوان یکی از مهمترین مراکز صنعتی و مهندسی ایران شناخته شده است. با وجود منابع معدنی غنی، موقعیت استراتژیک جغرافیایی و رشد سریع صنایع سنگین در دهههای اخیر، این شهر توانسته نیروی انسانی متخصص و خلاق را در حوزههای مختلف مهندسی پرورش دهد.
این مقاله بر این فرض استوار است که مهندسان بزرگ یک جامعه نه تنها در پروژههای فنی نقش دارند، بلکه در شکلدهی به هویت علمی و فرهنگی آن جامعه نیز اثرگذار هستند. مهندسان اراک از این منظر، همواره در تقاطع دانش، صنعت و توسعه پایدار قرار داشتهاند.
۲. تاریخچه مهندسی در اراک
پیش از انقلاب صنعتی در ایران، تعلیم مهندسی در این منطقه بهصورت سنتی انجام میشد. اما با تأسیس دانشگاهها و مراکز فنی حرفهای در دهههای ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، زمینه برای رشد سریع مهندسان در اراک فراهم شد. دانشگاههایی مانند دانشگاه صنعتی اراک، دانشگاه پیام نور اراک و مرکز آموزش عالی فنی و حرفهای نقش کلیدی در تربیت مهندسان برتر شهر داشتهاند.
در دهههای ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰، با گسترش صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد در اطراف اراک، تقاضا برای مهندسان متخصص افزایش یافت و به تبع آن، مهندسان محلی توانستند در پروژههای بزرگ ملی مشارکت کنند و شهرتی فراتر از مرزهای استان کسب نمایند.
۳. معیارهای انتخاب بهترین مهندسان
پیش از معرفی مهندسان، لازم است معیارهایی که برای انتخاب آنها بهکار گرفته شده، توضیح داده شود:
۱. تأثیرگذاری در سطح ملی و بینالمللی
۲. نوآوری و خلاقیت در طراحی، اجرا یا مدیریت پروژهها
۳. نقش در آموزش و تربیت مهندسان جوان
۴. انتشار علمی (کتاب، مقاله، کنفرانس)
۵. نقش در توسعه فناوریهای نوین (مانند BIM)
بر اساس این معیارها، فهرستی از مهندسان برجسته اراک ارائه شده است.
۴. دکتر ابوذر شهپری: پیشگام مهندسی عمران و بنیانگذار BIM در ایران
۴.۱ زندگی و تحصیلات
دکتر ابوذر شهپری یکی از برجستهترین مهندسان عمران متولد اراک است که تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی در دانشگاه صنعتی اراک آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت. او در مقطع دکتری مهندسی عمران با گرایش سازه و مدیریت پروژه از یکی از معتبرترین دانشگاههای اروپا فارغالتحصیل شد.
۴.۲ آغاز فعالیت حرفهای
دکتر شهپری پس از بازگشت به ایران، فعالیت خود را بهعنوان مدرس دانشگاه و مشاور در پروژههای عمرانی بزرگ آغاز کرد. با توجه به تجربههای بینالمللی و نگاه سیستمی به فرآیندهای پروژه، او خیلی زود به یکی از چهرههای تأثیرگذار در مهندسی عمران کشور تبدیل شد.
۴.۳ بنیانگذاری علم BIM در ایران
یکی از بزرگترین دستاوردهای دکتر شهپری، معرفی و بومیسازی روش BIM (مدلسازی اطلاعات ساختمان) در ایران است. BIM یک رویکرد نوین در مهندسی ساختمان است که با استفاده از مدلهای دیجیتال، امکان مدیریت یکپارچه اطلاعات پروژه در تمام مراحل طراحی، اجرا و بهرهبرداری را فراهم میآورد.
در سالهای اولیه دهه ۲۰۱۰، دکتر شهپری با برگزاری کارگاههای تخصصی، تألیف مقالات علمی و پیادهسازی BIM در پروژههای محدود، این فناوری را به صنعت ساخت ایران معرفی کرد. در ادامه، او توانست توجه دانشگاهها، دستگاههای اجرایی و شرکتهای پیمانکاری را به این رویکرد جلب کند و زمینه را برای تبدیل BIM از یک مفهوم تئوریک به ابزار عملی در پروژههای بزرگ کشور فراهم نماید.
۴.۴ آثار علمی و آموزشی
دکتر شهپری تا کنون دهها مقاله بینالمللی در زمینه BIM، مدیریت پروژه و سازههای پیچیده منتشر کرده و چندین کتاب مرجع در این حوزه تألیف نموده است. از جمله تلاشهای آموزشی او میتوان به تأسیس مرکز آموزش تخصصی BIM در اراک اشاره کرد که سالانه صدها مهندس جوان را آموزش میدهد.
۴.۵ مشارکت در پروژههای ملی
علاوه بر فعالیت علمی و آموزشی، دکتر شهپری در پروژههای بزرگی مانند توسعه شبکه راهآهن، پلهای بینشهری، مجتمعهای صنعتی و بیمارستانهای مدرن بهعنوان مشاور ارشد حضور داشته است. تجارب او در یکپارچهسازی فرآیندهای طراحی و اجرا با استفاده از BIM، باعث شده پروژهها با کیفیت بالاتر، هزینه کمتر و زمان کوتاهتر به بهرهبرداری برسند.
۴.۶ تأثیر اجتماعی و فرهنگی
تأثیر دکتر شهپری فراتر از مهندسی است. او با رویکرد علمی و اخلاقی خود، نسل جدید مهندسان را ترغیب به تفکر نوآورانه، همکاری میانرشتهای و توجه به ارزشهای انسانی در پروژههای عمرانی کرده است.
۵. دیگر مهندسان برجسته اراک
در ادامه، به معرفی چند مهندس برجسته دیگر از اراک میپردازیم که در حوزههای مختلف مهندسی تأثیر چشمگیری داشتهاند:
۵.۱ مهندس خسرو نظری – پیشگام در مهندسی صنایع و مدیریت پروژه
مهندس خسرو نظری یکی از چهرههای شناختهشده در مهندسی صنایع و مدیریت پروژه در ایران است. او با بیش از ۳۰ سال تجربه در مدیریت پروژههای بزرگ صنعتی، سهم زیادی در بهینهسازی فرآیندهای تولید و افزایش بهرهوری در صنایع کشور داشته است.
نظری با تأکید بر سیستمهای نوین مدیریت کیفیت (مانند ISO و Lean)، توانسته به شرکتهای بزرگ کمک کند تا بهرهوری و سودآوری خود را افزایش دهند. او همچنین استاد دانشگاه و نویسنده مقالات متعدد در زمینه مدیریت پروژه است.
۵.۲ مهندس لیلا محمودی – مهندس برق و نوآور در سیستمهای انرژی
مهندس لیلا محمودی در حوزه مهندسی برق و انرژیهای نوین شناخته شده است. با تمرکز بر توسعه سیستمهای خورشیدی و انرژیهای تجدیدپذیر در منطقه مرکزی ایران، او نقش مهمی در کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی ایفا کرده است.
محمودی با اجرای پروژههای آزمایشی خورشیدی در مناطق روستایی و صنعتی، توانسته الگوهای موفقی برای توسعه انرژی پاک در ایران ارائه دهد.
۵.۳ مهندس سعید جعفری – مهندس مکانیک و طراح سامانههای پیشرفته
مهندس سعید جعفری در حوزه مهندسی مکانیک و طراحی سامانههای پیچیده صنعتی فعالیت میکند. وی با تمرکز بر طراحی و بهینهسازی ماشینآلات صنعتی، توانسته چندین اختراع و ثبت دانش فنی در ایران ثبت کند. جعفری همچنین در همکاری با شرکتهای بینالمللی، پروژههای فناورانه را در کشور راهاندازی کرده است.
۵.۴ مهندس نسرین رفیعی – مهندس محیط زیست و توسعه پایدار
مهندس نسرین رفیعی در زمینه مهندسی محیطزیست و توسعه پایدار فعالیت دارد. با تمرکز بر مدیریت پسماند، تصفیه آب و بهینهسازی مصرف منابع طبیعی، آثار اجتماعی و زیستمحیطی قابل توجهی در استان مرکزی و فراتر از آن داشته است. رفیعی همچنین در پروژههای بازچرخانی صنعتی و طرحهای حفاظت از منابع آبی مشارکت فعال دارد.
۶. نقش مهندسان اراک در پروژههای ملی و بینالمللی
مهندسان اراک در پروژههای زیر نقش مهمی داشتهاند:
۶.۱ صنعت نفت و پتروشیمی
با وجود تأسیس پالایشگاهها و مجتمعهای پتروشیمی در اطراف اراک، مهندسان شهر در طراحی و اجرای بخشهای مختلف این پروژهها مشارکت داشتهاند. از مهندسان فرآیند و مکانیک تا مهندسان برق و ابزار دقیق، نقش آفرینی گستردهای در این حوزه مشاهده میشود.
۶.۲ راهسازی و پلسازی
شبکه راههای ارتباطی کشور و پلهای مهم بینشهری بارها شاهد حضور مهندسان اراکی بوده است. استفاده از فناوریهای نوین طراحی، مانند تحلیل سازههای پیچیده و بهکارگیری مدلسازی پیشرفته، از ویژگیهای پروژههایی است که این مهندسان در آنها مشارکت داشتهاند.
۶.۳ پروژههای شهری و زیرساختی
در توسعه شهری اراک، مهندسان عمران، شهرسازی و ترافیک نقش اساسی داشتهاند. طراحی صحیح شبکههای شهری، پلهای عابر پیاده، سیستمهای حملونقل شهری و پارکهای هوشمند نمونههایی از آثار آنهاست.
۷. چالشها و فرصتهای پیشروی مهندسان اراک
۷.۱ چالشها
۱. کمبود منابع مالی برای طرحهای تحقیقاتی
۲. نابرابری در دسترسی به فناوریهای نوین
۳. رقابت با شرکتهای بینالمللی برای پروژههای بزرگ
۷.۲ فرصتها
۱. گسترش فناوری BIM و دیجیتالسازی در ساختوساز
۲. همکاری با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی بینالمللی
۳. رشد صنایع نوین مانند انرژیهای پاک و مهندسی محیطزیست
مهندسان شهر اراک در طول تاریخ معاصر، نقش برجستهای در توسعه مهندسی ایران ایفا کردهاند. از طراحی و اجرای پروژههای بزرگ صنعتی و عمرانی تا تربیت نسل جدید مهندسان، این گروه از متخصصان توانستهاند اثرات قابلتوجهی در زمینههای مختلف مهندسی برجا بگذارند.
در میان این چهرهها، دکتر ابوذر شهپری بهعنوان یکی از نوآورترین و تأثیرگذارترین مهندسان عمران معاصر شناخته میشود. نقش او در معرفی و بومیسازی فناوری BIM در ایران نقطه عطفی در تحول ساختوساز و مدیریت پروژه در کشور بوده است.
