نسل z و محیط کار

نویسنده: دکتر ابوذر شهپری

نسل Z، نسلی است که با فناوری دیجیتال رشد کرده، تغییرات سریع اقتصادی و اجتماعی را تجربه کرده، و در حال ورود گسترده به بازار کار است. تحقیقات نشان می‌دهند که این نسل به زودی سهم مهمی از نیروی کار را تشکیل خواهد داد، و بنابراین محیط کار نیز ملزم به سازگاری با ویژگی‌ها، ارزش‌ها و انتظارات این نسل است.
در ادامه، ویژگی‌های نسل Z، انتظارات آن‌ها از محیط کار، چالش‌ها و فرصت‌ها برای سازمان‌ها و راهکارهایی برای مدیریت مؤثر این نسل را بررسی می‌کنیم.

 نسل Z کیست؟

برای اینکه بتوانیم به خوبی بفهمیم چگونه این نسل در محیط کار تعامل می‌کند، نخست باید تعریف و ویژگی‌های اصلی آن را مرور کنیم.

تعریف

نسل Z معمولاً به افرادی گفته می‌شود که از حدود اواسط دهه ۱۹۹۰ تا اوایل دهه ۲۰۱۰ زاده شده‌اند.
آن‌ها اولین کم­بهره از دوران کاملاً دیجیتال هستند: یعنی «digital native» نامیده می‌شوند؛ از کودکی با اینترنت، گوشی هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال سر و کار داشته‌اند.

ویژگی‌های کلیدی

برخی از ویژگی‌های بارز نسل Z عبارتند از:

تبحر دیجیتال: بزرگ شده‌اند در محیطی که فناوری و اینترنت به‌صورت طبیعی وجود داشته است، بنابراین نسبت به نسل‌های قبلی در استفاده از ابزارهای دیجیتال راحت‌تر هستند.

انتظار تغییر و انعطاف‌پذیری: چون دوران کودکی و نوجوانی‌شان با تحولات سریع (اقتصادی، اجتماعی، فناوری) همراه بوده، انتظار دارند محیط کار نیز تغییرپذیر و انعطاف‌پذیر باشد.

ارزش‌گذاری بر معنای کار: نه صرفاً درآمد یا امنیت، بلکه بسیاری از آن‌ها می‌خواهند کارشان معنا داشته باشد، تأثیرگذار باشد، و با ارزش‌های شخصی‌شان همخوانی داشته باشد.

ترجیح تجربه و توسعه فردی: نسل Z به رشد، یادگیری مداوم و فرصت‌های شغلی که بتواند مسیر حرفه‌ای را تسریع کند، بسیار اهمیت می‌دهد.

نگرش متفاوت به وفاداری سازمانی: برخلاف نسل‌های قبلی که ممکن بود شغل برای عمر تلقّی شود، نسل Z اغلب آماده تغییر شغل برای یافتن فرصت بهتر است.

در مجموع، نسل Z نمی‌آید تا فقط در محیط کار حضور یابد، بلکه محیط کار را فعالانه تغییر دهد.

 انتظارات نسل Z از محیط کار

برای سازمان‌ها مهم است بدانند نسل Z چه می‌خواهد، زیرا عدم برآورده کردن این انتظارات می‌تواند منجر به ترک شغل، کاهش انگیزه و بهره‌وری پایین‌تر شود.

انعطاف‌پذیری و کنترل بر زمان و مکان کار

نسل Z ارزش بسیاری برای انعطاف‌پذیری، به ویژه در ساعت‌ها و مکان کار می‌گذارد. به عنوان مثال، تخمین شده است که حدود ۷۳٪ از نسل Z خواهان گزینه‌های کاری با انعطاف دائمی هستند.
همچنین، در یک مطالعه توسط Microsoft آمده است که اگر فرصت «انعطاف» در متن آگهی شغلی آمده باشد، نسل Z 77% بیشتر به آن آگهی واکنش نشان می‌دهند.
بنابراین، یکی از کلمات کلیدی برای جذب نسل Z در جذب نیرو «انعطاف‌پذیری» است.

رشد حرفه‌ای و یادگیری

نسل Z به فرصت‌هایی برای یادگیری، رشد حرفه‌ای، ارتقاء و توسعه فردی توجه دارد. آن‌ها نمی‌خواهند صرفاً روزمره کار کنند، بلکه می‌خواهند مسیر شغلی واضحی ببینند. تحقیقاتی نشان داده‌اند که یکی از اولویت‌های نسل Z «گسترش مهارت‌ها» و «فرصت‌های ارتقاء» است.
برای مثال، محیط کار فعلی باید برنامه‌های آموزشی، راهنمایی‌های شغلی، فرصت‌های تغییر نقش یا چرخش شغلی را فراهم کند.

ارزش‌ها، تنوع و معنای کار

نسل Z به ارزش‌های سازمان توجه دارد: اهمیت تنوع و شمول، مسئولیت اجتماعی، پایداری محیطی، معنای کار و تأثیر آن.
اگر شرکت یا سازمانی نتواند نشان دهد که با ارزش‌های این نسل همسو است، ممکن است از دید آن‌ها جذاب نباشد.

فرهنگ سازمانی و سبک رهبری

نسل Z ترجیح می‌دهد در محیطی کار کند که فرهنگ مبتنی بر شفافیت، همکاری، فیدبک سریع، سبک رهبری مشارکتی داشته باشد. آن‌ها کمتر به سلسله مراتب خشک علاقه‌مندند و ترجیح می‌دهند رهبرانی داشته باشند که همراه، راهنما و قابل اعتماد باشند.
همچنین انتقال دائمیِ بازخورد، مذاکره مسیر شغلی، و سبک کاری که توانمندسازی فردی را تشویق می‌کند، مهم است.

تعادل کار و زندگی (Work-Life Balance)

برای نسل Z، کار بخشی از زندگی است، اما نه تمام زندگی. آن‌ها تعادل بین کار و زندگی شخصی را بسیار جدی می‌گیرند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برای بسیاری از آن‌ها این عامل از دنبال کردن ترفیع صرف اهمیت بیشتری دارد.

 تأثیر نسل Z بر محیط کار

وقتی نسل Z وارد نیروی کار می‌شود، محیط کار نیز در مسیر تغییر قرار می‌گیرد. در این بخش به تأثیرات اصلی این نسل بر سازمان‌ها و فرهنگ کاری می‌پردازیم.

فشار وارد بر روش‌های قدیمی مدیریت منابع انسانی

سازمان‌ها که عادت به روش‌های قدیمی جذب، نگهداشت و مدیریت کارکنان داشتند، اکنون با نسل Z با انتظارات متفاوت روبه‌رو هستند. به عنوان مثال، بخش منابع انسانی باید برنامه‌های جذب با برند کارفرما قوی‌تر، فرصت‌های رشد سریع‌تر، گزینه‌های انعطاف‌پذیرتر و فرهنگ شفاف‌تر ارائه دهد.
بدون چنین سازگاری، سازمان‌ها ممکن است ناتوان در جذب و نگهداشت نسل Z باشند.

تغییر فرهنگ سازمانی

با ورود نسل Z، فرهنگ کار نیز تغییر خواهد کرد: فرهنگ‌هایی که تاکید بر‌ کار کردن بیش از حد، سلسله مراتب خشک، و کار صرفاً برای پول دارند، باید به سمتی حرکت کنند که کار دارای معنا باشد، انعطاف داشته باشد، یادگیری مداوم وجود داشته باشد، و ابزارهای دیجیتال به‌روز به کار روند.
این به معنای تغییراتی در قابلیت همکاری تیمی، نوع رهبری، ارتباطات داخلی، و ساختار پاداش و انگیزش است.

فناوری، ابزارهای دیجیتال و محیط کار هیبریدی

نسل Z از ابزارهای دیجیتال انتظار دارد: نرم‌افزارها، ترمینال‌های کاری، سیستم‌های ارتباطی، همه باید به‌سرعت، کاربرپسند، و مدرن باشند.
همچنین، محیط کار هیبریدی (ترکیب کار در دفتر و دورکاری) و گزینه‌های کار از راه دور (Remote/Hybrid) برای این نسل بسیار جذاب هستند.
بنابراین سازمان‌هایی که مقاومت در برابر این نوع تغییر دارند ممکن است در رقابت برای جذب نسل Z باز بمانند.

سرعت تغییر و پذیرش نوآوری

نسل Z می‌خواهد نه فقط در محیط کار باشد، بلکه محیط را متحول کند. آن‌ها ماهیت تغییر را پذیرفته‌اند و انتظار دارند سازمان هم چنین باشد. در نتیجه، سازمان‌ها باید آمادگی داشته باشند تا سریع‌تر نسبت به بازار و فناوری واکنش دهند.
به‌عنوان مثال، برنامه‌های آموزشی سریع، مسیرهای شغلی چرخشی، پروژه‌های نوآورانه، و فرهنگ باز همگی از ضرورت‌ها هستند.

 چالش‌ها برای نسل Z و سازمان‌ها

بیش از آنکه ورود نسل Z فقط فرصت باشد، همراه با چالش‌ها نیز هست که شناخت آن‌ها برای موفقیت ضروری است.

چالش‌های نسل Z

بی‌ثباتی شغلی و اضطراب: نسل Z در دوران اقتصادی و اجتماعی پرچالش بزرگ شده است (چون رکود اقتصادی، پاندمی، تغییرات بازار کار). به همین دلیل، ممکن است در مورد امنیت شغلی، مسیر شغلی بلندمدت و آینده کاری احساس اضطراب داشته باشند.

انتظار بالا و زود بازده: آن‌ها اغلب توقع دارند که سریع رشد کنند و دیده شوند؛ اگر هم این اتفاق نیفتد، ممکن است به سرعت محیط را ترک کنند. سازمان‌ها باید مدیریت آن را بلد باشند.

فرسودگی به دلیل «همیشه آنلاین بودن»: با اینکه نسل Z خواهان انعطاف است، اما تسلط فناوری و ارتباط دائمی می‌تواند باعث احساس فشار شود. تعادل بین انعطاف و خودکارآمدی بسیار مهم است.

نیاز به مهارت‌های نرم و همکاری بین نسلی: اگر چه نسل Z با ابزار دیجیتال راحت است، اما ممکن است در برخی مهارت‌های ارتباط حضوری یا مدیریت بهتر نیاز به رشد داشته باشد.

چالش‌های سازمان‌ها

سازگار کردن ساختار سازمانی: سازمان‌هایی که ساختارهای بسیار سنتی دارند (سلسله‌مراتبی، زمان و مکان کاری ثابت، پاداش صرفاً مالی) ممکن است نتوانند نسل Z را جذب یا نگه‌دارند.

فرهنگ چندنسلی (Multigenerational): محیط کار معمولاً ترکیبی از نسل‌های مختلف است (بیبی‌بومرها، نسلی ایکس، میلی‌نالی‌ها، نسل Z). هماهنگی بین نسل‌ها و مدیریت تفاوت‌های فرهنگی، سبک کاری، انتظارات، نیاز به چالش است.

سرمایه‌گذاری در فناوری و زیرساخت‌ها: نسل Z انتظار دارد که ابزار و فناوری به‌روز باشد؛ در صورتی که سازمان ناتوان باشد، ممکن است ناراضی شوند.

مدیریت انتظارات و مسیر شغلی: ترکیب «انتظار سریع رشد» نسل Z با محدودیت‌های ساختاری سازمان (مثلاً تعداد پست‌های مدیریتی محدود) می‌تواند منجر به نارضایتی شود.

نگهداشت و انگیزش: نسل Z بسیار به معنا، رشد، تأثیرگذاری اهمیت می‌دهد؛ اگر سازمان نتواند این‌ها را فراهم کند، نرخ ترک بالا خواهد رفت.

 راهکارها برای سازمان‌ها: چگونه با نسل Z کار کنیم؟

برای بهره‌گیری از ظرفیت نسل Z و ایجاد محیط کاری جذاب برای آن‌ها، چند راهکار پیشنهاد می‌شود:

 تعریف ارزش پیشنهادی کارفرما (Employer Value Proposition – EVP) ویژه نسل Z

برای جذب نسل Z، سازمان‌ها باید «چرا اینجا کار کردن» را به روشنی نشان دهند: چه ارزش‌هایی، چه فرصت‌هایی، چه فرهنگ کاری ویژه‌ای دارند.
به زبان سئو، عباراتی مانند «فرصت رشد سریع»، «انعطاف‌پذیری در کار»، «فرهنگ یادگیری»، «تعادل کار و زندگی»، «معنای کار» را در متن‌های جذب نیرو و برند کارفرما برجسته کنند.

 انعطاف در زمان، مکان و روش کار

ارائه گزینه‌های دورکاری، کار هیبریدی، ساعات کاری منعطف، ایجاد امکان کار پروژه‌ای یا استقلال بیشتر، از الزامات نسل Z است.
همچنین ایجاد فضای کار که قابلیت تغییر سریع دارد (مثلاً فضای همکاری، ابزار دیجیتال، محیط شفاف) مهم است.

 مسیر شغلی روشن و برنامه‌های یادگیری

نسل Z می‌خواهد بداند که اگر امروز کار کند، فردا چه خواهد شد؟ لذا سازمان‌ها باید برنامه‌های آموزش، منتورینگ، فرصت چرخش شغلی، افزایش مهارت‌های نرم و سخت را فراهم کنند.
همچنین فیدبک منظم و بازخورد سریع برای این نسل اهمیت دارد.

فرهنگ سازمانی مبتنی بر همکاری، شفافیت و تنوع

ایجاد فرهنگی که در آن نسل Z احساس کند صدایش شنیده می‌شود، نظرش ارزشمند است، و اشتراک‌گذاری دانش و تصمیم‌گیری مشارکتی وجود دارد. در این فرهنگ، سلسله مراتب صرفاً به دلیل سن یا سمت نیست بلکه تخصص و اثربخشی شمارش می‌شود.
همچنین تعهد به تنوع، شمول و مسئولیت اجتماعی باید در عمل دیده شود.

 ابزارها و فناوری مناسب

نسل Z – که با فناوری بزرگ شده‌اند – نسبت به ابزارهای کاری قدیمی منتقدتر هستند. بنابراین بکارگیری نرم‌افزارهای مدرن، پلتفرم‌های همکاری، پنل‌های بازخورد، ابزارهای یادگیری آنلاین، و ایجاد تجربه دیجیتال با کیفیت در محیط کار اهمیت دارد.

 توجه به سلامت روان، تعادل کار و زندگی

نسل Z حساس به سلامت روان، فشار کاری و تعادل بین زندگی شخصی و کاری است. سازمان‌هایی که برنامه‌های رفاهی، ساعات کاری معقول، و فرهنگ «کار کافی» را ترویج کنند، برای این نسل جذاب‌تر خواهند بود.

 مدیریت میان‌نسلی و انتقال دانش

چون محیط کار چندنسلی است، لازم است که بین نسل Z و سایر نسل‌ها (مثلاً نسل X، ملی‌نالی‌ها) پل ایجاد شود: آموزش متقابل، منتورینگ معکوس (نسل Z به نسل‌های بالا در ابزار دیجیتال کمک می‌کند)، و بالعکس انتقال تجربه. این کمک می‌کند تا شکاف فرهنگی کاهش یابد.

 روندها و آینده: نسل Z در محیط کار تا دهه آینده

به چشم‌انداز آینده نگاه کنیم تا ببینیم نسل Z قرار است چگونه محیط کار را شکل دهد و چه روندهایی در راه است.

سهم بزرگ‌تر نیروی کاری

طبق گزارشاتی، نسل Z اکنون حدود ۲۷٪ نیروی کار را تشکیل می‌دهد و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۳۵ به حدود ۳۱٪ برسد.
بنابراین تأثیر آن‌ها قابل چشم‌پوشی نیست.

تحول در مدل کار

نسل Z با مدل‌های دورکاری و هیبریدی راحت است؛ همچنین با استفاده از هوش مصنوعی، اتوماسیون، کار مبتنی بر پروژه و ترکیب کارهای جانبی (Side hustle) آشناست.
این‌که «کار برای زندگی» به جای «زندگی برای کار» تبدیل شود، یکی از تغییرات بنیادی است.

تغییر در وفاداری شغلی

اگرچه نسل Z به سرعت تغییر شغل می‌دهد، اما برگردانده شده است که آن‌ها بیشتر به «کارفرما برای مدت» توجه دارند تا صرفاً «شغل برای زندگی». به عبارت دیگر، اگر محیط فراهم باشد، می‌توانند باقی بمانند.
بر این اساس مدل‌های جدید نگهداشت کارکنان باید کارکرد متفاوتی داشته باشند.

برتری معنا و همکاری میان‌سازمانی

نسل Z خواهان کاری است که فراتر از «پرداخت حقوق» باشد؛ می‌خواهند بدانند شرکت چه تأثیری دارد، چگونه با جهان متصل است، چه مسئولیتی دارد و چقدر همکاری بین‌المللی دارد.

ابزارهای فناوری و تجربه کاری ارتقا یافته

ابزارهای کاری مانند همکاری آنلاین، واقعیت مجازی/افزوده، سیستم‌های هوشمند، تجربه کاری تعاملی و داده‌محور، نقش بیشتری خواهد داشت. نسل Z به آن عادت دارد.

 نتیجه‌گیری

ورود نسل Z به نیروی کار، یک نقطه عطف برای محیط‌های کاری است. آن‌ها با ارزش‌ها، انتظارات و فناوری متفاوت می‌آیند و سازمان‌ها اگر نتوانند خود را با این نسل تطبیق دهند، ممکن است بازنده شوند. انعطاف‌پذیری، مسیر شغلی روشن، فرهنگ کاری معنی‌دار، بهره‌گیری از فناوری، و توجه به تنوع و سلامت روان، از جمله عناصر کلیدی هستند.
سازمان‌هایی که نسل Z را به‌خوبی جذب کرده و در آن سرمایه‌گذاری نمایند، نه تنها بهره‌وری بالاتر خواهند داشت، بلکه فرهنگ سازمانی‌شان نیز به‌روز، پویا و جذاب خواهد شد.

برای مطالعه مقالات بیشتر در مورد نسل z بر روی لینک کلیک کنید.

صفحه اصلی وبسایت